Stoomgemaal Arkemheen, voorheen stoomgemaal Hertog Reijnout geheten, is een gemaal vlakbij Nijkerk. Hij staat in, hoe verrassend, de polder Arkemheen en zorgde samen met het Putter Stoomgemaal tussen 1883 en 1983 voor droge voeten. Voor 1883 stond er een windmolen die 20 jaar lang hetzelfde heeft gedaan maar met de opkomst van de stoommachine in Nederland werd al snel op deze nieuwe en betrouwbaarder technologie overgestapt. Nog steeds is het stoomgemaal een aantal dagen per jaar werkend te zien en in noodsituaties zoals in 2012 springt het zelfs nog bij.

Locatie/bereikbaarheid

Het Stoomgemaal Arkemheen is te bereiken door vanaf de A28 de afslag richting Zeewolde (N301) te nemen. Daarna op de rotonde linksaf en de dijk en bordjes volgen. Polder Arkemheen is afgesloten voor doorgaand verkeer, dus een andere route is met de auto niet mogelijk. Parkeren kan op een terrein bij de dijk. Vanaf het parkeerterrein is het een paar honderd meter lopen naar het gemaal. Op de fiets, scooter, step of wandelend kun je over de dijk ook vanuit Bunschoten-Spakenburg bij het gemaal komen, je komt er dan vanzelf langs.

Zeedijk 6
3861 MD Nijkerk
https://www.stoomgemaal-arkemheen.nl/

Geschikt voor

Dit is nu echt een museum waar je met een gerust hart kleinere en grotere kinderen, maar ook opa en oma mee naar toe kunt nemen. Zeker als het gemaal in werking is (zie maaldagen op de website van het Stoomgemaal Arkemheen), is het geheel zeker indrukwekkend.

Oordeel

Er zijn niet veel stoomgemalen in Nederland en een kans om een dergelijk gemaal in werking te zien moet je niet aan je voorbij laten gaan. Samen met het wat kleinere Putter Stoomgemaal is het een bezoek absoluut waard, en een kleine omweg ook.

Wat ga je doen?

Ooit was er geen molen of machine nodig om de polder Arkemheen droog te houden; bij laag water (toen lag de Zuiderzee nog voor de deur, met dus eb en vloed), kon eenvoudigweg het water uit de polder op de Zuiderzee worden geloosd. Rond halverwege de 19e eeuw lukte dat niet meer goed en werd een molen gebouwd. Waarmee natuurlijk wel droge voeten afhankelijk waren geworden van voldoende wind… De bouw van een stoomgemaal in 1883 loste dat probleem op. Tot 1983, dus precies honderd jaar, heeft het stoomgemaal dienstgedaan. Sindsdien heeft een elektrisch gemaal het stokje overgenomen.

In de grote ruimte waar je als eerste binnenloopt is de imposante, bijna 2 meter hoge, ketel te bewonderen. De stokers zijn maar wat druk om het kolenvuur brandend te houden. Heb je vragen, dan zijn dat natuurlijk ook de mensen om ze op af te vuren. De ruimte ernaast vinden de meesten het interessantst; puffend gaan de cilinders heen en weer en die beweging wordt met grote tandwielen en een vliegwiel in een stabiele ronde beweging omgezet. De machinisten die hier de boel in de gaten houden en met grote regelmaat de boel extra smeren hebben er zichtbaar plezier in. Voor de fotografen is dit waarschijnlijk het onderdeel waar de meeste plaatjes worden geschoten. Overigens is de stoommachine nog het exemplaar uit 1882; de stoomketel is in 2007 vernieuwd.

Buiten is dan het resultaat van alle inspanningen te zien; een groot draaiend schoepenrad (7 meter doorsnede) waardoor het water ongeveer een meter omhoog wordt gebracht. Van het dubbele schoepenrad draait er overigens vaak maar eentje, maar dat mag de pret niet drukken. Uit de schoorsteen kringelen kleine plukjes zwarte rook en als je dan bedenkt wat eigenlijk het vermogen is van deze hele installatie…slechts 110pk. In een niet al te grote auto ligt tegenwoordig een krachtiger motor. Als je dit gemaal zou vergelijken met een elektrische pomp dan heb je aan het formaat grote emmer genoeg. Toch kon met dit gemaal de polder met een oppervlakte van 3000 hectare (30 miljoen vierkante meter!) droog worden gehouden.

Naast het complex met het stoomgemaal is in de oude kolenloods het bezoekerscentrum Arkemheen gevestigd. Dit bezoekerscentrum concentreert zich vooral op de polder Arkemheen. Deze polder is onderdeel van Nationaal Landschap Arkemheen-Eemland en een Natura 2000 gebied. Met andere woorden; dieren genoeg hier. Vooral vogels overigens, die vanuit de bovenste verdieping met behulp van kijkers in beeld zijn te krijgen. Feitelijk heeft dit dus niets met het stoomgemaal te maken, maar als je er dan toch bent…

Handige tips

Hou de maaldagen op de website in de gaten. Het is natuurlijk het allerleukst als het gemaal in werking is te bewonderen.

Ongeveer vier kilometer ten noorden van Stoomgemaal Arkemheen staat een klein broertje; het Putter Stoomgemaal. Tijdens maaldagen is deze ook onder stoom en zeker een bezoekje waard. Buiten de maaldagen zijn de openingstijden van het Putter Stoomgemaal beperkt, dus dit is je kans…

Ben je nog niet getrouwd, ben je het wel van plan en heb je nog geen idee van een bijzondere locatie? Het kan hier. Of het verstandig is hier uitgebreid rond te lopen met een stralend witte trouwjurk is even afwachten, maar het is in ieder geval een officiële trouwlocatie van Gemeente Nijkerk.

Tijden Open monumentendag draait niet alleen het gemaal, er worden ook allerlei extra activiteiten georganiseerd in de vorm van een markt. Daarnaast zijn op Ministoomdag (kijk op de website van Stoomgemaal Arkemheen even voor de juiste dag) allerlei rijdende en varende voertuigen op stoom te zien.

Kritische noot

Het contrast tussen de maaldagen, waarop alles letterlijk draait en puft, en de andere dagen waarop de hele machinerie in diepe rust is, is wel groot. Nog steeds is het geheel in stilstand ook wel een mooi gezicht, maar toch…

Prijs

Het stoomgemaal en het bezoekerscentrum heffen geen entree behalve op maaldagen. Dan kost de entree per volwassene Euro 4,-, kinderen halfgeld. Een vrije gift wordt op de andere dagen zeker op prijs gesteld.

Lengte bezoek

De installatie bekijken, bij het bezoekerscentrum binnenlopen en tot slot een kopje koffie of thee? Je bent zo een leuk uurtje onder de pannen.

Horeca / overnachtingsmogelijkheden

Op het terrein kun je koffie met gebak en nog wat andere soortgelijke versnaperingen krijgen. Overnachten bij het gemaal lijkt niet de bedoeling, hoewel je het zou kunnen voorstellen.

Praktische info/openingstijden

Van 1 april tot en met 1 oktober is het stoomgemaal op dinsdag tot en met vrijdag open van 10:00 tot 16:00, op zaterdag van 10:00 tot 13:00. Zondag? We zitten hier in het gebied tussen Nijkerk en Bunschoten-Spakenburg, dus vul zelf het antwoord in. Op maaldagen, waarbij alles onder stoom wordt gebracht, zwaaien de deuren op 11:00 open.

Meer…

Er helemaal zin in gekregen? Nog meer (stoom)gemalen? Klik hier

———————————————————
© IsDitLeuk.nl
V2019-1
Datum laatste update: 17 september 2019